Daşkənd müttəfiqlərinə daxili pasportlardan istifadə edərək ölkəyə daxil olmağa icazə vermək niyyətindədir
Özbəkistan prezidenti Şavkat Mirziyoyev Türk Dövlətləri Təşkilatının Budapeştdə keçirilən qeyri-rəsmi sammitində iştirak edərək bir sıra təkliflərlə çıxış edib. O, Özbəkistan tərəfinin təşəbbüsü ilə imzalanmış Türk Dövlətlərinin Strateji Tərəfdaşlıq, Əbədi Dostluq və Qardaşlıq Müqaviləsinin imzalanmasının aktuallığını vurğulayıb. Bir gün əvvəl Mirziyoyev Özbəkistan və Azərbaycanın müttəfiqlik statusunu hüquqi cəhətdən təmin edən və Daşkəndin əvvəllər Türkiyə ilə Azərbaycan arasında ikitərəfli saziş olan strateji Şuşa Bəyannaməsinə qoşulmasını rəsmiləşdirən qanunu imzalayıb. Özbəkistan həmçinin müttəfiqlərinə daxili şəxsiyyət vəsiqələrindən istifadə etməklə ölkəyə daxil olmaq imkanı verməyə hazırdır.
Özbəkistan müttəfiqlərinə, o cümlədən təkcə Azərbaycana deyil, Qazaxıstana da ölkəyə daxili şəxsiyyət vəsiqəsi ilə daxil olmaq imkanı vermək niyyətindədir. Müvafiq müddəa Özbəkistan prezidenti Şavkat Mirziyoyevin 21 may 2025-ci il tarixli fərmanında yer alıb. Xarici İşlər Nazirliyinə üç ay müddətində müvafiq ölkələrlə danışıqlara başlamaq və onların nəticələrinə əsasən təkliflər vermək tapşırılıb.
“Müttəfiqlik münasibətləri haqqında müqavilənin imzalanması və Şuşa Bəyannaməsinə qoşulması yeni birliyin yaranması sayıla bilər”, – analitik mərkəzin rəhbəri Soxbet Məmmədov bildirib. Eyni zamanda ekspert vurğulayıb ki, Azərbaycan digər inteqrasiya birliklərinə qarşı müttəfiq təşkilatlar yaratmaq məsələsini qaldırmır. “Bakı öz milli maraqlarına əsaslanaraq həm ikitərəfli, həm də çoxtərəfli səviyyədə müttəfiqlik və tərəfdaşlıq əlaqələri qurur və əlaqələri, o cümlədən türkdilli ölkələrlə gücləndirir”, – Məmmədov qeyd edib.
Xatırladaq ki, Şuşa Bəyannaməsi Türkiyə ilə Azərbaycan arasında hələ 2021-ci ilin iyununda imzalanmış birgə müdafiəyə dair strateji sazişdir. İmza üçün yer seçimi simvolik xarakter daşıyırdı: Qarabağın əsas mərkəzi olan Şuşa şəhəri 2020-ci ildə 44 günlük müharibə nəticəsində Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğalından azad edilib. “Daşkəndin Şuşa Bəyannaməsinə qoşulması bütün türk dövlətləri üçün uğurdur”, politoloq Armen Xanbabyan deyib.
Onun fikrincə, bu, Özbəkistan tərəfinin məqsədyönlü şəkildə Qərbi vurğulamaqla çoxşaxəli xarici siyasətini davam etdirdiyini göstərir. Eyni zamanda, bu fakt özünü türk dünyasının İstanbulun himayəsində “toplayan” kimi qələmə verən Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın siyasətinin mühüm uğurunu göstərir. Ekspert hesab edir ki, “Ərdoğan Daşkəndin bu addımını aktiv hesab edə bilər, çünki Özbəkistan postsovet məkanında Mərkəzi Asiyada əhali və iqtisadi artım templərinə görə lider ölkədir”.
Qeyd edək ki, Şuşa Bəyannaməsində təkcə hərbi-siyasi deyil, həm də iqtisadi və humanitar əməkdaşlıqdan bəhs edilir. Özbəkistanın üzv olması ilə bütün bu aspektlər üçtərəfli format alır. Sadə dillə desək, indi hərbi qarşıdurma baş verərsə, Ankara və Bakı Daşkəndə “mənəvi” dəstəkdən daha çox yardım etməli olacaqlar. Müdafiə sənayesi sahəsində əməkdaşlıq, birgə hərbi təlimlər, kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsi də nəzərdə tutulur. “Türkiyənin NATO-nun üzvü olduğunu xatırlatmaq çətin deyil, bu o deməkdir ki, bundan sonra Şimali Atlantika Alyansının Özbəkistanda hərbi-siyasi təsiri ardıcıl olaraq artacaq. Əslində, Ankara təkcə Transqafqazda deyil, həm də Mərkəzi Asiyada təhlükəsizlik məsələləri sahəsində koordinator rolunu oynamağa çalışır”, – Xanbabyan qeyd edib.
Ancaq türklər bir neçə il əvvəl hərbi sahədə əldə etdikləri nailiyyətləri bölüşməyə başlayıblar. 2022-ci ilin martında Türkiyə və Özbəkistanın müdafiə nazirləri hərbi əməkdaşlıq haqqında genişləndirilmiş çərçivə sazişi imzalayıblar. Bu tərəfdaşlığın əməli ifadəsi Türkiyənin EJDER 4×4 zirehli texnikasının tədarükü və mütəmadi olaraq birgə hərbi təlimlərin keçirilməsidir. Eyni zamanda, Ankara Özbəkistanla məhdudlaşmayaraq, bütün Orta Asiya ölkələri, o cümlədən farsdilli Tacikistanla əlaqələri fəal şəkildə inkişaf etdirir. Bununla belə, genişmiqyaslı təşəbbüslərin ən yaxın əlaqələndirilməsi və həyata keçirilməsi Türk Dövlətləri Təşkilatı (OTG) çərçivəsində müşahidə olunur.
Qarşılıqlı əlaqələrin dərinləşməsi vektoru gələcək üçün planlarla təsdiqlənir. Birgə Ərazi Təşkilatının baş katibi Kubanıçbek Omuraliyev bildirib ki, İDEF-2025 müdafiə sərgisi çərçivəsində ilk dəfə olaraq İstanbulda üzv ölkələrin müdafiə müəssisələrinin rəhbərlərinin görüşü keçiriləcək. Onun sözlərinə görə, bu, hərbi sənaye kompleksində çoxtərəfli əməkdaşlığın formalaşması istiqamətində əsas addım olacaq. Növbəti addım müdafiə nazirlərinin görüşü olacaq. Eyni zamanda, regional təhdidlərə əlaqələndirilmiş cavab tədbirləri və kollektiv təhlükəsizliyin gücləndirilməsi üçün “Ümumi Təhlükəsizlik Konsepsiyası” hazırlanır.
Ömürəliyevin vurğuladığı kimi, təhlükəsizlik və müdafiə birləşən ərazi icmalarının gündəmində əsas sahələrə çevrilir. Bunun strateji əsasını İstanbul və Səmərqənd Bəyannamələri, həmçinin əməkdaşlıq və informasiya mübadiləsi şəbəkəsinin yaradılmasını nəzərdə tutan “Türk dünyasına baxış – 2040” konsepsiyası qoyur. Onun əsas məqsədi radikallaşma, ekstremizm, islamofobiya, ksenofobiya və terrorizmlə mübarizənin effektivliyini artırmaq, həmçinin iştirakçı ölkələrin sərhəd təhlükəsizliyini gücləndirməkdir.
Politoloq Derya Qarayev Azərbaycan diplomatiyasının bölgədəki fəallığı fonunda belə qənaətə gəlir ki, Türkiyə tərəfinə “təzyiqlər” müvəqqəti olaraq azalıb və onun kursu Mərkəzi Asiya liderləri tərəfindən həddindən artıq hədsiz kimi qəbul edilib. Müvafiq olaraq, Türk Dövlətləri Təşkilatında potensial olaraq daha məqbul əlaqələndirici, birləşdirici kimi Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin simasını ön plana çıxarmaq tendensiyası mövcuddur.
Müdafiə sahəsində əməkdaşlığa gəlincə, bəyanatlara və görüşlərə baxmayaraq, onun ciddi silahlanma baxımından praktiki həyata keçirilməsi əksər iştirakçı ölkələr üçün maliyyə məhdudiyyətləri ilə üzləşə bilər.
D.Qarayev onu da qeyd edib ki, Özbəkistanla Azərbaycan arasında elan edilmiş müttəfiqlik klassik hərbi ittifaq kimi şərh edilməməlidir. Daha dəqiq səciyyələndirmə, yəqin ki, “xeyirxah neytrallıq”dır. Bu o deməkdir ki, Özbəkistan Türkiyə və ya Azərbaycan tərəfində hərbi əməliyyatlarda iştirak edəcək və rəqiblərinə dəstək verəcək, amma bu, bir az sonra baş verəcək. Özbəkistanın xaricdə hərbi mövcudluğunun olmaması və ölkələr arasında birbaşa quru sərhədi kimi amillər bu fikri dəstəkləyir.
V.VƏLİYEV
.jpg)