Dünya növbəti pandemiyaya daha yaxşı hazır ola bilərmi? Millətlər COVID-19-un qalıcı təsirləri ilə məşğul olmağa davam etdikcə, bu sual Cenevrədə müzakirə ediləcək beynəlxalq müqavilənin əsasını təşkil edəcək. SİA BMT-nin məlumatına istinadla xəbər verir ki, rəsmilərin pandemiyaya hazırlıq və iqlimlə bağlı sağlamlıq risklərindən tutmuş psixi sağlamlıq, ana qayğısı və ekoloji ədalətə qədər geniş gündəliyi həll edəcək builki Ümumdünya Səhiyyə Assambleyası böyük ümidlər doğurur. Cenevrədə keçiriləcək bu qlobal tədbirdə geosiyasi gərginliyin yüksək olduğu bir vaxtda bu və digər həyati vacib məsələlər üzrə beynəlxalq əməkdaşlıq sınaqdan keçiriləcək.
BMT bu müzakirələrdə üstünlük təşkil edəcək əsas sahələri göstərib:
1. ‘Ehtiyatlı optimizm’: Pandemiya razılaşmasına imza atılması.
COVID-19 pandemiyası göstərdi ki, həm ölkələr daxilində, həm də dövlətlər arasında diaqnostika, müalicə və peyvəndlərə çıxışda kəskin bərabərsizlik var. Səhiyyə xidmətləri iflasa uğradı, iqtisadiyyatlar ciddi şəkildə pozuldu və yeddi milyona yaxın insan həyatını itirdi. Bu, növbəti pandemiyanın daha ədalətli və səmərəli şəkildə idarə olunmasını təmin etmək üçün ölkələrin razılaşma üzərində işləmək məqsədilə bir araya gəlməsini zəruri edib. Nümayəndələr mayın 19-da Cenevrəyə gəldikdə, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) rəhbəri Tedros Adhanom Gebreyesusun təqdim etdiyi gələcək nəsillər üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən razılaşmanın mətnini müzakirə edəcəklər. Müqavilə qəbul olunarsa, bu, dünyanın pandemiya və sağlamlıq böhranlarını idarəetmə tərzində böyük bir irəliləyiş olacaq. Danışıqlar hələ də siyasi cəhətdən həssas olaraq qalır: ABŞ da daxil olmaqla bir sıra dövlətlər milli suverenlik və əqli mülkiyyət hüquqları ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə ediblər. Yenə də son həftələrdə ÜST konsensusun əldə oluna biləcəyi ilə bağlı “ehtiyatlı nikbinlik” ifadə edib.
2. İqlim Dəyişikliyi: Ekzistensial təhlükə mənbəyi.
İqlim böhranı təkcə temperaturun artması ilə bağlı deyil, həm də insanların həyatını riskə atır. Ekstremal hava şəraiti və xəstəliklərin yayılması milyonlarla insanın sağlamlığını təhdid edir. ÜST tərəfindən yaradılmış fəaliyyət planı iqlim və sağlamlıq siyasətlərini birlikdə işləməyə çağırır, dayanıqlığı gücləndirir və həssas icmaları qorumaq üçün maliyyələşdirməni təmin edir. Planın layihə versiyası 2024-cü il konfransında qəbul edilmiş qətnamədən sonra yayımlandı və bu il nümayəndələr tərəfindən iqlimlə bağlı sağlamlıq risklərinə uyğunlaşma strategiyalarını ehtiva edən layihəni yekunlaşdırılacağı gözlənilir.
3. Hamı üçün sağlamlıq: Ümumdünya səhiyyə xidmətinin bərpası.
Bütün insanların ehtiyac duyduqları keyfiyyətli səhiyyə xidmətlərinin tam çeşidinə münasib qiymətə çıxışının təmin edilməsi BMT-nin bütün üzv dövlətlərinin 2015-ci ildə imzaladığı Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərindən (SDG) biridir. Bununla belə, səhiyyə hədəfi yoldan kənardadır: əslində, səhiyyə xidmətlərinin təkmilləşdirilməsi son on il ərzində durğunluq nümayiş etdirir. Buna baxmayaraq, universal səhiyyə (UHC) Assambleyada əsas prioritet olacaq, burada nümayəndələr ilkin səhiyyə sistemlərini gücləndirmək, davamlı maliyyələşdirməni təmin etmək və həssas əhaliyə qayğı göstərmək strategiyalarını müzakirə edəcəklər.
4. Ana və yeni doğulanların sağlamlığı
Hər il 300 minə yaxın qadın hamiləlik və ya doğuş səbəbindən vəfat edir, iki milyondan çox körpə isə həyatının ilk ayında ölür. Assambleya “Sağlam başlanğıclar, ümidli gələcək” başlığı ilə hökumətləri və səhiyyə ictimaiyyətini qarşısı alına bilən ana və yeni doğulmuş ölümlərə son qoymaq üçün səyləri artırmağa və qadınların uzunmüddətli sağlamlığına və rifahına üstünlük verməyə çağıracaq. Tədbirdə qarşısı alına bilən ölümlərə son qoymaq üçün yeni hədəflərin və yenilənmiş öhdəliklərin elan edilməsi gözlənilir.
5. Boşluqların aradan qaldırılması: Qeyri-infeksion xəstəliklər.
Ürək xəstəlikləri, xərçəng və diabet kimi qeyri-infeksion xəstəliklər (QİH) hər il on milyonlarla insanın ölümünə səbəb olur. Bu ölümlərin təxminən dörddə üçü aşağı və orta gəlirli ölkələrdədir. Əgər daha çox ölkədə aşkarlama, skrininq və müalicə, eləcə də palliativ qayğı təmin edən güclü milli reaksiyalar olsaydı, bir çox insanın həyatını xilas etmək olardı. Sentyabrda ÜST psixi sağlamlıqla bağlı iclasına hazırlıq çərçivəsində bu xəstəliklərin qarşısının alınması və onlara nəzarət etmək üçün hökumətlər, vətəndaş cəmiyyəti və özəl sektorla əməkdaşlığı nəzərdən keçirəcək və əsas dərman vasitələrinə, sağlamlıq texnologiyalarına çıxışın yaxşılaşdırılması yollarını müzakirə edəcək.
6. Maliyyənin nizama salınması.
Bu il BMT-də indiyədək ən çətin illərdən biri yaşanır və onun maliyyəsi üzərində həddindən artıq təzyiqlər var. Əsas donor olan ABŞ yanvar ayında ÜST-dən ayrılacağını açıqlayıb, digər ölkələr də inkişaf və yardım maliyyəsini kəsib. Bu ilki Assambleya üzv dövlətlərin 2022-ci il iclasından bəri təmin etdiyi əsas büdcənin 50 faiz artırılması ilə bağlı danışıqlar aparılacaq. Əgər maliyyə dəstəyi təsdiq olunarsa, bu, çətin bir zamanda qlobal fəaliyyətə həyati təkan verəcəkdir. ÜST, həmçinin əlavə könüllü töhfələr axtarır, üzv dövlətlərdən və xeyriyyə təşkilatlarından ianələr gözləyir.
